Geçtiğimiz günlerde Rusya devletine bağlı atom gücü kurumu Rosatom, Türkiye ile Sinop’ta nükleer güç santrali inşa edilmesine yönelik müzakerelere başladıklarını duyurdu.
Halihazırda Mersin’de Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) çalışmalarını sürdüren Rosatom‘un Genel Müdürü Aleksey Lihaçev, Sinop’un dört üniteli bir nükleer santral inşası için “son derece cazip” bir nokta olduğunu söyledi.
Rosatom’un açıklaması, ekim ayında Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile gerçekleşen Astana görüşmesinin akabinde geldi.
Erdoğan, Putin’e “Sizinle Sinop’u da konuşmuştuk. Bu iki nükleer güç santralinin çıkaracağı ses dünyada çok farklı olacaktır” diyerek yılladır finansmanda eksiklikler ve çeşitli davalarla tanınan Sinop NGS projesini yine gündeme getirdi.
Akkuyu NGS’de inşaat süreci devam ediyor ve önümüzdeki aylarda santralin birinci güç ünitesinin çalıştırılması hedefleniyor.
Peki Sinop’taki süreçten ne bekleniyor? Çernobil ve Fukuşima üzere felaketlerin akabinde güvenlik tasaları ne? Türkiye, maliyeti giderek artan nükleer enerjiyi neden tercih ediyor?
SİNOP’TA ŞİMDİYE KADAR NE OLDU?
BBC Türkçe’ye konuşan Sinop Nükleer Aykırısı Platformu (NKP) Yürütme Heyeti Üyesi Kayhan Konukçu, Sinop’taki sürecin 1990’lı yılların ortasında başladığını ve nükleer güç aksisi uğraşın bugüne kadar uzandığını anlatıyor.
Bu müddet içinde Japonya dahil birkaç ülke ve şirket tarafından ele alınan Sinop projesi, son periyotta epeyce sakindi.
Sinop NKP ve çeşitli öbür kuruluşların Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından verilen Çevresel Tesir Değerlendirmesi (ÇED) olumlu raporuna itirazları Nisan ayında reddedildi ve akabinde Yargıtay’a aktarıldı.
Konukçu, Sinop kent merkezine 14 kilometre aralıktaki Abalı Köyü İnceburun Mevkii’nde planlanan NGS hakkında hazırlanan bilirşahıs raporunda davacı tarafın lehine yaklaşık 270 unsur olduğunu söylüyor:
“Uzmanlar öncelikle bölgenin rastgele bir sızıntıda tahliye edilemeyeceğini ve insanların nükleer atığa maruz kalacağını belirtiyor.”
BBC Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Nukleersiz.org Koordinatörü ve Bağımsız Araştırmacı Pınar Demircan ise bilirşahısnin Sinop’un jeolojik yapısına, rüzgarın esme tarafına, acil duruma yönelik altyapısal uygunsuzluğuna bakarak güvenliğe dair sıkıntılara işaret ettiğini söylüyor.
Demircan, “Sinop’ta çok düzgün bilinir ki kıyılarda heyelan riski bulunuyor ve bilirşahısler ÇED raporunda bölgede, zelzele, heyelan ve tsunami çalışmalarının yapılmadığına, eksiklikler olduğuna dikkat çektiler” diyor.
NÜKLEER GÜÇ NEDİR, SANTRALLER NASIL ÇALIŞIYOR?
Uluslararası Atom Gücü Ajansı (IAEA) nükleer enerjiyi, “proton ve nötronlardan oluşan, atomun çekirdeğinden salınan bir enerji” olarak tanımlıyor.
Bu güç iki halde üretiliyor. Birincisi fisyon, yani atom çekirdeklerinin kesimlere bölünmesi. İkincisi ise füzyon, yani çekirdeklerin bir ortaya gelmesi.
IAEA’ya nazaran nükleer santrallerde çoklukla uranyum ile çalıştırılan reaktörler, fisyon yoluyla ısı üreterek zincir tepkileri denetim ediyor.
Üretilen ısı, reaktördeki soğutucu suyu ısıtıyor ve buhar oluşturuluyor. Buhar daha sonra dönen türbinlere yönlendiriliyor ve jeneratör aktive edilerek düşük karbonlu elektrik üretiliyor.
Soğutma kulesi olmayan, daha eski tip santrallerde soğutucu husus olarak kullanılan su etraftaki ırmak, göl yahut denizden alınıyor ve bir mühlet kullanıldıktan sonra kaynağa ısıtılmış bir halde geri veriliyor. Bu süreç bölgedeki biyolojik çeşitliliği tehdit edebiliyor.
Yaz aylarında, iklim krizinin de tesiriyle soğutma suyunun gereğince soğuk olmaması yüzünden kimi reaktörlerde arıza yaşanabiliyor.
Demircan, Sinop’ta soğutma suyunun Karadeniz’den alınmasının uzun vadedeki risklerinin düşünülmesi gerektiğini söylüyor.
“Özellikle iklim değişikliği kaidelerinde yaşadığımız göz önüne alınırsa nükleer santraller müsilaj, sarsıntı, deniz suyu düzeylerinin yükselmesi üzere sürprizleri kaldıramayacak kadar riskli yapılardır” diyen Demircan kelamlarına devam ediyor:
“Acil durum anında devreden çıkarılsa da [santralin] riskleri devam eder, hatta kapatılmış bir santralin içinde kullanılmış ve/veya kullanılmakta olan yakıt çubukları varsa tehlike her vakit vardır.”
NÜKLEER SANTRALLER, GÜÇ MUHTAÇLIĞININ NE KADARINI KARŞILAYABİLİR?
Bazı uzmanlar nükleer santrallerin öbür güç kaynaklarına kıyasla çok kıymetli, imal süreçleri çok uzun ve tabiat ile insan sıhhati açısından tehlikeli olduğunu söylüyor.
Bazısı ise doğalgaz ve kömürde olduğu üzere nükleer santrallerin daima olarak güç sağlayabilmesi nedeniyle kritik olduğunu, her adımı denetim altında atıldığı ve denetlendiği sürece nükleer reaktörlerdeki güvenlik tedbirlerinin sızıntı mümkünlüğünü ortadan kaldıracağını savunuyor.
Greenpeace, nükleer güç üretiminde en büyük sorunun bertaraf edilmesi mümkün olmayan ve binlerce yıl tehlikeli olmaya devam eden radyoaktif atık olduğunu söylüyor.
Uluslararası Atom Gücü Ajansı’na nazaran dünyada 263 bin ton kullanılmış nükleer atık, süreksiz depolama tesislerinde tutuluyor.
NÜKLEER GÜÇ MALİYETİ YÜZDE 23 ORANINDA YÜKSELDİ
Diğer taraftan uzmanlar, nükleer gücün gerekli sera gazı salımı indirimlerini vaktinde gerçekleştirmekten uzak olduğunu tabir ediyor.
Uluslararası Güç Ajansı’nın hazırladığı Güç Senaryosu’na nazaran, mevcut nükleer kapasitenin 2050 yılına kadar dörde katlanması halinde bile, nükleer gücün dünya güç tüketimindeki hissesi yüzde 10’u aşmayacak.
Bu da karbondioksit salımlarını yalnızca yüzde 4’ün altında bir düzeyde indirebilecek.
Bu senaryonun hayata geçmesinin maliyeti ise yaklaşık 10 trilyon dolar.
Diğer taraftan yenilenebilir güç alanında güç üretim ve depolama teknolojilerinin her gün geliştiği ve maliyetin düştüğü belirtiliyor.
Dünya Nükleer Sanayi Durum Raporu (WNISR) bulgularına nazaran son on yıl içinde güneş gücü maliyeti yüzde 88, rüzgar gücü maliyeti yüzde 69 oranında düştü. Nükleer gücün maliyeti ise yüzde 23 oranında yükseldi.
PEKİ TÜRKİYE NEDEN NÜKLEERİ TERCİH EDİYOR?
Sabancı Üniversitesi İstanbul Siyasetler Merkezi Kıdemli Uzmanı ve İklim Çalışmaları Koordinatörü Ümit Şahin, Türkiye’nin nükleer gayelerinin güç siyasetleri ile alakalı olmadığını düşünüyor.
Akkuyu’da Rusya’nın üstlendiği bir “yap-sahip ol-işlet” modelinin yürütüldüğünü söyleyen Şahin, alanda üretilecek gücün Türkiye’ye yüksek fiyata satılmasını öngörüyor.
Güneş ve rüzgar gücü potansiyeli yüksek olan Türkiye’de nükleer gücün tercih edilmesinin “siyasi” bir karar olduğunu öne süren Şahin şu tabirleri kullanıyor:
“Nükleer şu anda en değerli güç üretim usulü. Dünyada güç dönüşümü rüzgar ve güneş üzerinden ilerliyor. Türkiye ise bunu marjinal ve az kullanılacak bir şey olarak görüyor.”
“ÇAĞI YAKALAYAMAMIŞ DURUMDALAR”
Yenilenebilir güç ile nükleer gücün kıyaslanamayacağını söyleyen Şahin, “Rusya-Ukrayna savaşından etkilenmeyen ülkeler, yenilenebilir güç üretenler” diyor ve kelamlarına devam ediyor:
“Türkiye, güç siyasetlerini rüzgar ve güneş üzerinden dönüştürecek yenilikçilik seviyesine gelemedi. Hem ekonomik hem de teknik nedenlerden ötürü muhakkak bir yerde ve sabit duran devasa santrallerin mecburî olduğu düşünülüyor. Kömürün geleceğinin olmadığını anladıkları için nükleeri devreye sokmaya çalışıyorlar. Çağı yakalayamamış durumdalar.
“Yenilenebilir güç sizi bağımsız kılarken yakıtı uranyum olan nükleer, dışa bağımlılığı artırıyor.”
Uzmanlar önümüzdeki yıllarda global yenilenebilir güç kullanımının artacağı konusunda hemfikir.
Stanford Üniversitesi tarafından derlenen bir araştırmaya nazaran gerekli finansman ve siyasi dayanak olduğu takdirde dünyanın önümüzdeki 30 yıl içinde büsbütün sürdürülebilir bir güç üretim modeline geçmesi mümkün.
Yenilenebilir olarak kategorize edilmeyen nükleer gücün bu dönüşümdeki rolünün ne olacağı bilinmiyor.
Henüz kömür madenciliğinden vazgeçmemiş olan Türkiye’nin bu süreçte nasıl bir yol haritası çizeceği de meçhul.
Tüm gözler COP27 İklim Tepesi’nden evvel Türkiye’nin kelam verdiği üzere Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Mukavelesi (UNFCCC) sekretaryasına sunması beklenen güncellenmiş Ulusal Katkı Beyanı’nda olacak.